در واقع ترجمه زبان مشترکی بین انسانها با زبانهای متفاوت در سراسر دنیا است که اسباب ارتباطی گسترده تر و خارج از محدوده را برای جوامع ایجاد میکند. اگر ترجمه در میان مردم جا شکل رسمی به خود نمیگرفت بشر به دنیا و جغرافیای کوچک خود محدود می شد و جهان حالت ایستایی خاصی به گرفته و روند پیشرفت به شدت کند میشد. حال باتوجه به روز مترجم و ترجمه با دکتر علی مالمیر، دانشیار گروه آموزش زبان انگلیسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) به گفتوگو نشستیم.
|
مهمترین چالشهای مترجمان در عصر حاضر مسئله فارسی ندانی و عدم تسلط و آشنایی به زبان فارسی در حیطه تخصصی و علوم انسانی است. در حوزه علوم انسانی مطالعات کم بوده و بیشتر افراد زبان مقصد و مبدا را مطالعه کردهاند و به زبان فارسی تسلطی ندارند و در نهایت ترجمه علوم انسانی بسیار ضعیف شده است. |
در ابتدا درخصوص اهمیت ترجمه صحیح در کشور و سپس در سطح رسانه (مطبوعات، صداو سیما و...) توضیح بفرمایید:
به علت وجود جریانهای علمی و فرهنگی، کنشها و واکنشها فرهنگی لزوم ترجمه صحیح در جامعه را دوچندان شده و به اهمیت مسئله اضافه میشود اما مسئله اصلی آن است که ترجمه صحیح در حوزه متون و ترجمههای شنیدار و بصری به ویژه در حوزه اخبار و جریانهای فرهنگی بسیار کمرنگ است و نواقص بسیاری نیز در این حوزه وجود دارد که البته ممکن است در حوزه ترجمه سمعی و بصری بخشی از مسئله به علت اجتناب از تابوهای فرهنگی به صورت عمدی باشد اما بخش عمده این مسئله نتیجه ناتوانی علمی در این حوزه است که این اهمیت در ترجمه متنون دانشگاهی دوچندان میشود و ترجمه اشتباه در این حوزه سبب انجام یک پروژه آزمایشگاهی و علمی اشتباه خواهد شد.
درخصوص اهمیت ترجمه در کتب دانشگاهی به ویژه کتب دروس تخصصی و پایه توضیح بفرمایید:
برای مثال درحوزه ترجمه متنون کتب دانشگاهی یک رشته تخصصی به علت عدم آشنایی مترجم با دستور خاص، اگر ایده به اشتباه مطرح شود، دانشجویان آن رشته نیز گاها نسبتا به یک مسئله تخصصی که علم مطرح جهان است با مشکل مواجه شده و به نتیجه مطلبوب نمیرسند لذا در متون دانشگاهی ترجمه از اهمیت خاصی برخوردار است. در کشور ما در حیطه ترجمه نه تنها پیشرفتی صورت نگرفته بلکه در این حوزه ریزشهای بسیاری نیز رخ داده است یعنی در ترجمه متنون دانشگاهی از جمله مباحث جدی علمی، فلسفی و ادبیات ما دچار ریزش بسیاری شدیم که این امر ناشی از نداستن اصول صحیح فارسی است. محققان، استادان و دانشجویان ما گاها نسبت به زبان خارجه تسلط بیشتری دارند اما نسبت به زبان فارسی اطلاعات دانشی برای برگرداندن زبان ندارند.
مهمترین چالشهایی که مترجمین در عصر حاضر با آن مواجه هستند چییست؟
مهمترین چالشهای مترجمان در عصر حاضر مسئله فارسی ندانی و عدم تسلط و آشنایی به زبان فارسی در حیطه تخصصی و علوم انسانی است. در حوزه علوم انسانی مطالعات کم بوده و بیشتر افراد زبان مقصد و مبدا را مطالعه کردهاند و به زبان فارسی تسلطی ندارند و در نهایت ترجمه علوم انسانی بسیار ضعیف شده است.
در حوزه ترجمه متون تخصصی نیز مترجمین با واژگان آشنایی ندارند و در این بین نوعی سهل انگاری در خصوص واژگان وجود دارد و متخصصین تخصصی حاضر به استفاده از واژههای پیشنهادی فرهنگستان علوم نیستند که درادامه طی ترجمه متون و استفاده از ترجمه، مشکلاتی ایجاد میشود.
مهمترین چالشهایی که در حوزه ترجمه در سطح کشور وجود دارد چیست و چطور میتوان بااین چالشها مواجه شد؟
عمده ترین مسئله در این حوزه عدم آشنایی با زبان فارسی و عدم آشنایی با راهکارهای موفق ترجمه زبان فارسی است، به تعبیر دیگر مترجمین جدید به زبان خارجه تسلط بیشتری دارند که این امر ناشی از دسترسی آسان به متریال خارجه، شبکههای ماهوارهای، روزنامهها، متون و محتوا آموزش زبان خارجی است که این امر درک زبان خارجه را دوچندان میکند اما در مقابل مترجمان اطلاعاتی از زبان فارسی و دستور آن را کسب نکرده و با واژگان اصیل فارسی و راهکارهای صحیح ترجمه آشنا نیستند و ترجمه زبان را به صورت تجربه آموختهاند و فرآیند علمی آن را پشت سر نگذاشتند.
از دیگر چالشهای موجود این است که مترجمانی که به صورت شخصی اقدام به ترجمه میکنند از منابع اصلی و فاخر و کتب مبنا استفاده نمیکنند. هرآنچه درخصوص روشها و اصول زبان فارسی نوشته شده، در واقع نظرات محققین و از دیدگاه خود آنها بوده و هرکس به زعم خود راهکار ترجمه را ارائه داده است و کتاب مبنایی که از تجمعین نظرات و راهکارهای مترجمین فارسی و خارجی است استفاده نکرده، از سوی دیگر کتاب مرجعی که در آن تمام راهکارها و جوانب ترجمه در زمانهای مختلف مطرح شده باشد وجود ندارد و ما نمیتوانیم در این حوزه منابع فاخری معرفی کنیم.
چالش دیگر این است انتشارات حق الزحمه مترجمان را پرداخت نکرده و همکاری لازم با مولف را انجام نمیدهد و به لحاظ مالی ترجمه کتب دانشگاهی هیچ سودی برای مترجمین ندارد که در این بین لازم است منشور اخلاقی و یا قوانینی در حوزه ترجمه و مترجمین نوشته و تعریف شود.
بحث ترجمه جزو رشتههایی است که در آن منابع فاخر بسیار اندک و ضعیف است و باید از مترجمان مطرح خواسته شود تا در کنفرانسها و همایشات شرکت کنند و بتوانند کتبی در حوزههای مختلف از جمله تکنیکها و راهکارهای ترجمه از انگلیسی به فارسی بنویسند ودر حوزه تدوین منشور اخلاقی ترجمه، ابلاغ قوانین ترجمه و کپی راید توسط وزارت علوم به انتشارات و تخصیص هزینه کافی به مترجمین اقداماتی انجام دهند.
به طور کلی مترجم در ترجمه (بسته به زمینه و نوع متن) تا چه حد باید به متن اصلی و سبک نویسنده وفادار بماند؟
مترجم در کتبی نظیر فیزیک باید به معنا وفادار باشد به تعبیر دیگر وفاداری به معنا اجباری ولی وفاداری به صورت غیر ممکن است به این دلیل میتوان گفت ترجمه امری ممکن، اما صد دردصد نیست چراکه معنا در زبانهای بشری مشترک بوده اما گاها در زبانهای فرهنگی، مذهبی و اجتماعی متفاوت است به گونهای معانی زبان بشری مشترک است و ترجمه را ممکن میسازد اما در آن تفاوتهایی وجود دارد.
زمانی که صحبت از صورت ترجمه میشود مترجم باید به دنبال انتقال مفهوم بوده و هوای خواننده را نیز داشته باشد که در اینجا میتوان گفت مترجم در ترجمه فرانسوی به فارسی باید تا حد ممکن به متن وفا دار باشد و متن ترجمه گون نباشد، دستور زبان فارسی و واژگان فارسی درآن رعایت شود و زیر سوال نرود چنانچه ممکن است بجای صفت از متمم یا سایر صورتها استفاده کند تا منظور منتقل شود.
مترجم چگونه باید یک اثر را برای ترجمه انتخاب کند؟ بر اساس سفارش ناشران یا خط فکری خود؟آیا توصیه میکنید مترجمان یک حوزه خاص را دنبال کنند و برای ترجمه بر آثار همان حوزه تمرکز کنند؟
مترجم باید براساس توانمندی و میزان علاقه خود انتخاب کند و ترجمه اجباری نباشد. دراین بین باید مقصود مترجم از ترجمه مشخص شود که آیا به دنبال ترجمه عاجل است و برای امرار معاش سراغ آن میرود یا اینکه دنبال ترجمه اثری است که آن اثر در نوع ادبی خود منبع ادبی زبان باشد.
انتظار میرود مترجمین در حوزههای تخصصی نسبت به متن ترجمه نیز تخصص داشته باشند زیرا خط فکری مترجمم در این حوزه بسیار اثر گذار است.
با توجه به این که در بازار کار ترجمه، علاوه بر فارغالتحصیلان رشته زبان و ترجمه، سایر فارغالتحصیلان نیز مشغول به فعالیت هستند، نظر و ارزیابی شما از این موضوع چیست؟ فواید و مضرات آن چیست؟
مترجم نمیتواند در تمام حیطه ها مترجم حرفهای باشد اما توانمندی در چهار حیطه تسلط به زبان خارجه، تسلط صد درصدی به زبانی که ترجمه میشود، دانش شناختی در حوزه موضوع ترجمه و آشنایی با راهکارهای ترجمه الزامی است که در چهارمین نکته آشنایی با راهکارهای ترجمه بین زبانی برای هر دو زبان در صورتی ثمربخش است که سه نکته دیگر لحاظ شده باشد. ما نمیتوانیم کسی را که به زبان مبدا و مقصد تسلط نداشته و با موضوع ترجمه آشنایی ندارد و میخواهد صرفا با راهکار ترجمه این اقدام را انجام دهد مترجم بدانیم لذا بسیاری از افرادی که بدون تسلط به زبان و بدون دانش در حیطه موضوع، اقدام به ترجمه میکنند درواقع مسیر سراب را طی کردهاند.
البته ما نمیتواینم انحصار ایجاد کنیم گاها یک دانشجو در رشته فیزیک تحصیل میکند و به یک زبان خارجی نیز به طور کامل مسلط بوده و در صورتی که به فارسی تا حد لازم تسلط داشته باشد میتواند در حوزه ترجمه کتب فیزیک بسیار موفق عمل کند چه بسا دراین حوزه از افرادی که دکترای ترجمه دارند نیز موفقتر است. با این شرایط توصیه میشود در ترجمه متون دانشگاهی جدی حتما افراد متخصص و استاد در کنار کسی که تخصص ترجمه دارد قرار بگیرند.
افراد متخصص ترجمه نیز مباحث عمومی ترجمه را به صورت حرفه انجام دهند و درصورتی که تمایل به ترجمه کتب تخصصی دارند، یا نسبت به آن حوزه مطالعه داشته باشند یا در کنار افراد متخصص موضوع قرار بگیرند و یا پس از ترجمه متن را با افراد متخصص بررسی کنند.
با توجه به فعالیت و تجربه شما در زمینه ترجمه شفاهی، از نظر شما چه تفاوتها و شباهتهایی بین ترجمه مکتوب و شفاهی وجود دارد؟
تفاوت ترجمه متنی و شفاهی بسیار است در ترجمه مکتوب ترجمه ایستا بوده، فرصت مراجه به منابع وجود دارد و قابل تامل است اما در ترجمه شفاهی زمان جایگاه ویژهای دارد. در ترجمه همزمان شکل ترجمه بسیار دشوار بوده و مترجم باید نسبت به هردو زبان تسلط کافی داشته باشد زیرا دراین بین توان تسلط به هر دو زبان سخن میگوید که در واقع واژه ترجمه نیز از این سبک گرفته شده است و ریشه کلمه به ترجمان برمیگردد.
ترجمه شفاهی اگر به صورت غیر زنده باشد مزایای خاص خود دارد و در این بین میتوان از تکنولوژی نیز استفاده کرد.
البته هر بخش از این سوال دارای مباحث گستردهای است و ما هرچقدر از ترجمه متن ایستا در یک سر طیف به سوی ترجمه شفاهی همزمان در متون تخصصی، سیاسی و .. استفاده کنیم، ترجمه شکل سخت تری به خود میگیرد و حرفه مترجم در تبدیل زبان بیشتر مشخص میشود.
توصیه شما به مترجمان تازه کار و دانشجویان رشته مترجمی یا حتی علاقهمندان به این حوزه چیست؟
رشته ترجمه بسیار رشته ارزشمندی است و اگر دانشجویان بتوانند در رشته خود پی اچ دی دریافت کنند میتوانند به عنوان هیئت علمی در تمام دانشگاهها فعالیت داشته باشند که این امر گستردگی شغلی این رشته را میرساند و باتوجه به اینکه اساتید این حوزه بسیار اندک هستند این تخصص فرصت ویژهای برای دانشجویان این رشته است.
ترجمه فرآیندی به مراتب انسانی معنایی تری نسبت به آموزش زبان دارد و نیازمند افراد علاقمند بوده و مطالعه کتب موجود، طراحی کتب جدید و شرکت در ورکشاپها این حوزه بسیار نتیجه بخش است که توصیه ما به دانشجویان این است که با یک الی دو حیطه کار ترجمه را آغاز کنند و از منابع تخخصی استفاده کرده و ترجمه و تجربه را در کنار یکدیگر قرار دهند و ازمطالعه غافل نشوند.
ضمن تشکر از وقتی که برای این مصاحبه گذاشتید، در پایان اگر حرف و نکته خاصی مدنظر شماست، بفرمایید:
ضمن قدردانی ازانجمن مترجمین دانشگاه باید گفت آنچه که در زبان عربی به عنوان ترجمه مطرح شده از ریشه فعل تَرزمان فارسی گرفته شده که ما امیدواریم مترجمین توانمند با تَرزبانی قوی بتوانند حیطه ترجمه را بار دیگر زنده کنند.