اگر فرصت از دست برود دیگر جای جبران نیست، این پاسخی است که بارها و بارها از سوی متخصصان و پژوهشگران حوزه جمعیت شنیده‌ایم، هشداری که بارها شنیده شده ولی تبعات آن دیده نشده است.
خطر کاهش فرزندآوری و معضل پیری جمعیت در چند سال اخیر از چنان اهمیتی برخوردار بود که مقام معظم رهبری شخصا تاکیدات ویژه‌ای را نسبت به لزوم جوان سازی جمعیت داشتند و در سال ۱۴۰۰ نیز دستور تشکیل ستاد ملی جوان سازی جمعیت را دادند.
در همین راستا قانون "حمایت از خانواده و جوانی جمعیت" نیز با ۷۳ ماده و ۸۱ تبصره در سال ۱۴۰۰ به تصویب رسید تا موضوع جوان سازی جمعیت به صورت ساختاری و قانونی در دستور کار دولت‌ها قرار گیرد.
با این وجود به گفته حسین فرشیدی معاون بهداشت وزارت بهداشت "اگر تا چهار سال آینده ۲۰ میلیون نفر به جمعیت کشور اضافه نشود، وارد سیاهچاله جمعیتی می‌شویم" چراکه در چند سال آینده ۳۵ درصد جمعیت کشور سالخورده شده و هم اکنون نیز برخی از استان‌ها در سیاهچاله جمعیتی قرار دارند.
این در حالی است که استان قزوین نیز در حوزه رشد جمعیت وضعیت مطلوبی ندارد تا جایی که دکتر ناهید یزدی معاون فنی معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی قزوین ۱۱ تیرماه سال جاری در کارگاه آموزشی جوانی جمعیت (جلوگیری از سقط جنین) نسبت به بحرانی بودن آن هشدار داد و گفت: "استان قزوین با نرخ ۵۶ صدمی رشد جمعیت، در شرایط بحرانی قرار دارد، آماری که حدود یک درصد کمتر از نصف میانگین سازمان جهانی بهداشت است".
در همین راستا خبرگزاری جمهوری اسلامی استان قزوین گفت و گویی با نرگس انصاری مشاور رئیس دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) در امور زنان و خانواده ترتیب داد تا به واکاوی ریشه‌های سیاهچاله جمعیتی و لزوم جوانی سازی جمعیت بپردازد:
ایرنا. استان قزوین در مقایسه با سایر استان‌ها در حوزه جوان سازی جمعیت و بحران سیاهچاله جمعیتی چه وضعیتی دارد؟
قزوین در حوزه جوان‌سازی جمعیت نسبت به سایر استان‌ها وضعیت مناسبی ندارد، هرچند که باید گفت اقدامات مطلوبی در مورد پیگیری موضوعات جوانی جمعیت در سال‌های گذشته و امسال اجرا شده و ستاد جوان‌سازی جمعیت در رویداد ملی جوان‌سازی جمعیت مورد تقدیر قرار گرفته است، اما قزوین از نظر رشد جمعیت نسبت به بعضی از استان‌ها شرایط مناسبی ندارد، با این حال نسبت به برخی از استان‌ها همچون گیلان از شرایط بهتری برخورداریم که در مجموع نگاه مثبتی به وضعیت رشد جمعیت در استان وجود ندارد.
ایرنا. بحران سیاهچاله جمعیتی تا چه میزان برای جامعه جدی است و چرا لزوم جوان سازی جمعیت برای ما حیاتی است؟
برای درک میزان جدیت و لزوم جوان سازی جمعیت در جامعه کافی است تا شرایط کشورهایی که در حال حاضر به بحران پیری جمعیت مبتلا هستند را مورد تحلیل و بررسی قرار داده و ابعاد گسترده آن برای مردم تببین کرد، بخشی از وظیفه دستگاه‌های حاکمیتی و اجرایی در حوزه جوان سازی جمعیت نیز تبیین و نشان دادن وضعیت کشورهای مبتلا به پیری جمعیت است تا جامعه به طور ملموس با پیام های گسترده آن آشنا شده و به اهمیت موضوع پی ببرد.
طبق داده‌های آماری تا سال ۱۴۳۰ ساختار جمعیتی کشور به مرحله سالخوردگی می‌رسد که این امر کشور را دچار معضلات بسیاری در حوزه فرهنگ، اقتدار ملی، استقلال و خودکفایی اقتصادی، تامین نیروی کار، صندوق‌های بازنشستگی و مشکلات حوزه سلامت رو به رو می کند.
در حقیقت تنها با تحلیل و تببین داده‌های آماری و نمونه های مشابه می‌توان دریافت که خطر پیری جمعیت تا چه حدی کشور را تهدید کرده و برای جامعه جدی است و نیاز به چاره اندیشی اساسی و ساختاری دارد.
ایرنا. چه عواملی و چرا باعث به وجود آمدن بحران سیاهچاله جمعیتی در جامعه شده است؟
هرچند خیلی از افراد در مواجه با این سوال وضعیت اقتصادی و مشکلات معیشتی را عامل اصلی و موثر کاهش فرزندآوری معرفی می کنند، اما شخصا معتقد هستم که تغییر سبک زندگی و از بین رفتن خیلی از مولفه‌هایی که در گذشته وجود داشت و حتی به عنوان ارزش برای جامعه تلقی می‌شد، اصلی ترین عامل کاهش فرزندآوری در کشور است و باید ریشه اصلی کاهش فرزندآوری را در مباحث فرهنگی جست‌وجو کرد.
نوع نگرش پدران و مادران امروزی با گذشته متفاوت شده است، والدین امروزی رفاه فرزندان را مساوی با تربیت مناسب می‌دانند و اینگونه تصور می کنند اگر فرزند در شرایط رفاهی ایده‌آلی قرار داشته باشد پس تربیت مناسبی دارند و متاسفانه این تفکر در افکار عمومی قالب شده است، بنابراین قناعتی که در گذشته در جامعه به عنوان ارزش بود با تغییر سبک زندگی از بین رفته است.
نکته بعدی خودمحوری و راحت‌طلبی نسل جوان است، فرهنگ جهانی در چند دهه گذشته هجمه‌های زیادی را بر کانون خانواده وارد کرده و فردیت را نسبت به خانواده ارجعیت داده که این موضوع چالش های زیادی در اکثر کشورهای جهان به وجود آورده که کوچکترین پیامد آن پیری جمعیت و کاهش فرزندآوری است و متاسفانه این موضوع روی نسل جدید ما نیز تاثیر گذاشته است.
ایرنا. بنابراین شما اولویت اصلی در حوزه جوان سازی جمعیت را موضوع فرهنگی می‌دانید، در حوزه فرهنگ سازی چه اقداماتی می‌توان انجام داد؟
در حوزه جوان سازی جمعیت حمایت‌های اقتصادی بی تاثیر نیست ولی مهمتر از آن اصلاح نگرش جامعه نسبت به موضوع فرزندآوری است، حتی مقام معظم رهبری نیز بارها تاکید کرده‌اند که فرهنگ سازی در حوزه جوانی جمعیت حرف اول را می‌زند و در این زمینه باید کارهای فرهنگی صحیح اتفاق بیافتد و گره‌های ذهنی باز شود.
اگر اصلاح نگرش در این حوزه صورت نگیرد همچنان بسیاری عامل اقتصاد را علت کاهش فرزندآوری می‌دانند و تا شرایط اقتصادی و رفاه ایده‌آل فراهم نباشد اقدام به فرزندآوری نمی کنند در صورتی که اگر به اقشار مختلف جامعه نگاه کنیم فرزندآوری در خانواده هایی که وضعیت اقتصادی چندان مناسبی ندارند بسیار بیشتر از قشر مرفه است و قشر مرفه جامعه به تک فرزندی گرایش بسیار بیشتری دارند؛ بنابراین اگر موضوع اقتصاد مهم و تاثیرگذار بود باید نتیجه فرزند آوری نیز برعکس آمار و شرایط کنون پیش می رفت.
ایرنا. اجرای قانون جوانی جمعیت تا چه میزان در جوان سازی جمعیت موثر واقع شده است؟
قانون جوان سازی جمعیت هنوز به صورت کامل و آنطور که باید اجرا نشده و به عبارتی شاید در طول سه سال گذشته به طور نسبی تنها ۵۰ درصد آن اجرا شده است، بنابراین به طور قطعی نمی توان در خصوص تاثیرات این قانون نظر داد.
اما نباید شرایط قبل و بعد از اجرای قانون جوانی جمعیت را با هم مقایسه کرد یا گفته شود تاثیری نداشته است، چون اگر این قانون اجرا نمی‌شد، آمارهای فرزندآوری که با آن مواجه بودیم بسیار متفاوت تر از امروز بود و شاهد سرعت بیشتری در کاهش رشد جمعیت بودیم.
موفقیت قانون جوانی جمعیت در بحث فرزند سوم بسیار ملموس است چرا که در طول اجرای این قانون شاهد افزایش تولد فرزند سوم هستیم که قطعا حمایت های اقتصادی این قانون در بحث فرزندان سوم و چهارم موثر واقع شده و اگر همین تسهیلات و مشوق های اقتصادی در فرزندان اول و دوم نیز دیده شود در رشد فرزندآوری تاثیرگذار است.
متاسفانه اولویت برخی دستگاه های اجرایی، اجرای کامل قانون جوانی جمعیت نیست و حساسیت لزوم جوان سازی جمعیت را درک نکرده اند و صرفا به عنوان کارهای حاشیه ای و در حد گزارش و بیلان کاری به آن می پردازند.
اگر در بحث مشوق های اقتصادی همچون تسهیلات بانکی و وعده مسکن تسریع بیشتری ایجاد شود و خانوار مشمول این قوانین با سهولت بهتری تسهیلات را دریافت کنند به تبلیغ مناسبی برای خانواده های دیگر تبدیل خواهد شد.
بنابراین در بسیاری از موضوعات جوانی جمعیت قوانین خوبی داریم ولی اجرای ناقص و با تاخیر آنها نه تنها اثرگذاری قوانین را کاهش داده بلکه تاثیر منفی نیز می‌گذارد.
این درحالی است که همچنان موضوع فرهنگ سازی و آگاه سازی جامعه را در اولویت می دانم و معتقد هستم اگر مشارکت مردم در این زمینه جلب شود بسیار قوی تر و تاثیر گذارتر از برنامه های اداری و دولتی عمل می شود.